Πατήστε πάνω στη ζωγραφική για να δείτε όλες τις παιδικές δημιουργίες
Εισαγωγή
Υπαρχούν πολλές διαφορές ανάμεσα στους πολιτισμούς σχετικά με την ανατροφή των
παιδιών. Η ζωγραφική όμως, αποτελεί μια συνήθεια που συνδέει πολλούς και
διαφορετικούς πολιτισμούς. Επίσης, είναι μια συνήθεια που συνδέει χρονικά τις γενιές
μεταξύ τους. Με λίγα λόγια, «το παιδί ζωγραφίζει παντού και πάντα». Είναι πολύ χρήσιμο
να εξετάσουμε την ενασχόληση των παιδιών με την ζωγραφική καθώς λαμβάνει μέρος
καθημερινά και αρκετές ώρες μέσα στην ημέρα, και με αυτόν τον τρόπο να
προσπαθήσουμε να τα κατανοήσουμε καλύτερα.
Ο ψυχικός κόσμος των παιδιών είναι το ίδιο πλούσιος με των ενηλίκων,ο περιορισμός των μέσων έκφρασης στα παιδιά ωστόσο αποτελεί εμπόδιο στην κατανόησή τους από τους ενήλικες.
Το παιδί ίσως να μην μπορεί να εκφράσει με λόγια αυτό που νιώθει, σκέφτεται ή επιθυμεί αλλά μπορεί να το ζωγραφίσει σε πολύ μεγάλο βαθμό.
Ιστορική Αναδρομή
Το 1897 εμφανίζεται το ενδιαφέρον για την ερμηνεία του παιδικού ιχνογραφήματος που
συνδέεται με την Ψυχολογία του Παιδιού (Sully,J 1897). Το 1904 ο Levinstein διεξαγάγει
έρευνα αποκλειστικά για το παιδικό ιχνογράφημα (Κυριακίδης, 2008). Οι ζωγραφιές των
παιδιών άρχισαν να απασχολούν τους ειδικούς πιο εντατικά από το 1921 όταν ο Βρετανός
ψυχολόγος Cyril Burt χρησιμοποίησε μια ζωγραφιά ως υλικό σε μερικά τεστ νοημοσύνης.
Στο διάστημα από το 1926 μέχρι το 1968 αρκετοί ψυχολόγοι όπως οι Goodenough, Harris,
Buck, Machover, Koppitz και Hammer επίσης έκαναν έρευνες σχετικές με το παιδικό
ιχνογράφημα. Η χρήση των παιδικών ζωγραφιών στην κατανόηση του ψυχικού κόσμου των
παιδιών γίνεται από την δεκαετία του ‘30. Ο Appel το 1931 και ο Wolf το 1942 τόνισαν ότι
οι ζωγραφιές μπορούν να αποκαλύψουν πολλά στοιχεία της προσωπικότητας ενός παιδιού.
Στάδια ανάπτυξης
1. Στάδιο μουτζούρας (2-4 ετών)
Σε αυτό το στάδιο, τα μάτια και τα χέρια των παιδιών δεν είναι εντελώς συντονισμένα
μεταξύ τους και δεν υπάρχει ρεαλισμός στις εικόνες. Ως επί των πλείστων φαίνονται μόνο
γραμμές και μουτζούρες, καθώς δεν δείχνουν να στοχεύουν σε ένα συγκεκριμένο
αντικείμενο ή σε μια ιδέα. Μερικές φορές ωστόσο τα παιδιά δημιουργούν αυτό που ο
Luquet ονόμασε «τυχαίο ρεαλισμό». Αυτό σημαίνει ότι όταν το μουτζούρωμα είναι έτοιμο
ίσως να μπορούν να διακριθούν συγκεκριμένα σχήματα που να μοιάζουν με σπίτι,
αυτοκίνητο κτλ.
2. Προ-σχηματικό στάδιο (4-7 ετών)
Σε αυτό το στάδιο, τα παιδιά προσπαθούν να ζωγραφίσουν πράγματα που βλέπουν με τα
μάτια τους χωρίς ρεαλιστικές λεπτομέρειες. Μπορεί να ζωγραφίσουν πρόσωπα, δέντρα,
σπίτια, αυτοκίνητα κ.α. Προς το τέλος αυτού του σταδίου αρχίζουν να προσθέτουν και άλλα
συγκεκριμένα αντικείμενα για να ξεχωρίσουν τις ιδέες τους όπως λουλούδια και ρούχα.
3. Σχηματικό στάδιο (7+ ετών)
Σε αυτό το στάδιο, αρχίζουν να γίνονται πιο ξεκάθαρα τα σχέδια. Για παράδειγμα, η
ζωγραφιά μιας παραλίας μπορεί να περιλαμβάνει ομπρέλες, καρέκλες, γλάρους και ψάρια.
Από τον «τυχαίο ρεαλισμό» του πρώτου σταδίου, τώρα έχουμε τον «ορατό ρεαλισμό»,
σύμφωνα και πάλι με τον Luquet. Επίσης, μπορεί να προστίθενται λέξεις και σύμβολα για
να δώσουν περισσότερες λεπτομέρειες για την ζωγραφιά. Περισσότερος ρεαλισμός και
βάθος ξεχωρίζουν αυτό το στάδιο σε σχέση με το προηγούμενο.
Χρώμα και φύλο
Τα παιδιά, καθώς μεγαλώνουν, εκτίθενται σε ένα ευρύ φάσμα εμπειριών και
συναισθημάτων - όλα όσα συναντούν είναι συναρπαστικά και νέα. Η απάντηση ενός υγιούς
παιδιού σε όλες αυτές τις αισθητηριακές πληροφορίες θα ήταν να χρησιμοποιήσει ένα
ευρύ φάσμα χρωμάτων στα σχέδιά του. Όσο περισσότερα χρώματα χρησιμοποιεί ένα παιδί
στα σχέδιά του, τόσο πιο χαρούμενο και ενθουσιασμένο είναι για τη ζωή. Τα χρώματα
βοηθούν επίσης στην καλύτερη έκφραση των συναισθημάτων από ένα απλό μολύβι. Ως εκ
τούτου, η υπερβολική χρήση ενός συγκεκριμένου χρώματος μπορεί επίσης να υποδηλώνει
τη συναισθηματική κατάσταση του παιδιού.
Δεν προκαλεί έκπληξη ότι υπάρχουν διαφορές ανάμεσα στις ζωγραφιές των αγοριών και
των κοριτσιών. Τα κορίτσια συνήθως σχεδιάζουν στρογγυλεμένα σχήματα,
συμπεριλαμβανομένων λουλουδιών, καρδιών, ενώ οι γωνίες, τα κουτιά και οι ευθείες
γραμμές είναι χαρακτηριστικά των αγοριών, μαζί με τα αυτοκίνητα, τα λεωφορεία κ.λπ. Σε
γενικές γραμμές, υπάρχει η τάση τα παιδιά να προτιμούν να σχεδιάζουν το δικό τους φύλο.
Επιπλέον, ορισμένοι ερευνητές ανέφεραν ότι τα κορίτσια τείνουν να χρησιμοποιούν
περισσότερα χρώματα ανά σχέδιο από ό, τι τα αγόρια, προτιμώντας τα πιο ζεστά χρώματα
(δηλαδή το ροζ) και ότι τα αγόρια προτιμούν τα πιο ψυχρά χρώματα (δηλαδή το μπλε).
Η επιλογή χρώματος φαίνεται να είναι σημαντική:
-Το μαύρο και το μωβ υποδηλώνουν κυριαρχία και μπορούν να προτιμηθούν από ένα παιδί
που είναι σχετικά απαιτητικό.
-Το μπλε είναι δημοφιλές στα παιδιά που θέλουν να φροντίζουν τους άλλους και
απολαμβάνουν την παρέα.
-Το κόκκινο είναι το χρώμα του ενθουσιασμού, μπορεί να χρησιμοποιηθεί ειδικά από τα
παιδιά που δεν θέλουν να χάνουν με τίποτα και είναι ένα από τα πιο δημοφιλή χρώματα σε
παιδικές ζωγραφιές.
-Το ροζ δείχνει ανάγκη για αγάπη και εκτίμηση και προτιμάται από τα κορίτσια.
-Το πράσινο είναι το χρώμα εκείνων που τους αρέσει να είναι διαφορετικοί, καλλιτεχνικοί
και έξυπνοι.
-Το κίτρινο δείχνει επίσης ευφυΐα και ηλιόλουστη φύση.
Θέση του σχεδίου στη σελίδα
Όσον αφορά την τοποθέτηση στη σελίδα, η αριστερή πλευρά της σελίδας συνδέεται
παραδοσιακά με το παρελθόν και με τη φροντίδα.Μπορεί να υποδεικνύει επίσης ένα
εσωστρεφές και ντροπαλό παιδί.Η δεξιά πλευρά σχετίζεται με το ενδιαφέρον για το μέλλον
και την ανάγκη επικοινωνίας.Ένα παιδί που τοποθετεί ένα σχέδιο με μεγάλο μέγεθος στη
σελίδα θεωρείται ότι είναι καλά ισορροπημένο και ασφαλές, ενώ σε αντίθεση, μικρές
φιγούρες που σχεδιάζονται στο κάτω μέρος του χαρτιού, ή σε μια γωνία, εκφράζουν
συναισθήματα ανεπάρκειας ή ανασφάλειας.
Πληρότητα
Εάν ένα παιδί αφήσει τα σχέδιά του ελλιπή ή τραβήξει ελαφρές διστακτικές γραμμές,
μπορεί να χρειάζεται ενθάρρυνση. Τέτοια σχέδια δείχνουν ένα διστακτικό και ανασφαλές
παιδί. Τα ελλιπή σχέδια μπορεί επίσης να είναι ένας δείκτης μιας περιστασιακής
παρορμητικής προσωπικότητας. Πάρα πολλές διαγραφές και διορθώσεις μπορεί να
υποδηλώνουν υψηλό επίπεδο άγχους. Αντίθετα, η υπερβολική διακόσμηση μπορεί να είναι
δείκτης της ανάγκης ενός παιδιού για προσοχή.
Συναισθήματα
Πολλά συναισθήματα μπορούν να αποκαλυφθούν από τα σχέδια ενός παιδιού. Υπάρχουν
ορισμένα σημεία που οι ερευνητές έχουν διαπιστώσει ότι μπορεί να εμφανίσουν αυτό που
πραγματικά αισθάνεται ένα παιδί. Λεπτομερή και προσεκτικά σχέδια μπορεί να
αποκαλύψουν ένα παιδί που αισθάνεται την ανάγκη να προσπαθήσει πολύ.
Οι έντονες γραμμές, ειδικά αν είναι κοντές, μπορεί να είναι σημάδι άγχους, έντονων
συναισθημάτων, αποφασιστικότητας ή θυμού, ενώ οι πιο ήπιες γραμμές υποδηλώνουν πιο
ήπια φύση.
Η ποιότητα της γραμμής μπορεί επίσης να είναι σημαντική - μια φιγούρα που σχεδιάζεται
με ελαφριές, αμφιταλαντευόμενες, σπασμένες γραμμές, αποκαλύπτει ένα διστακτικό,
ανασφαλές παιδί. Αντίθετα, η έντονη, συνεχής, ελεύθερα τραβηγμένη γραμμή εκφράζει
αυτοπεποίθηση και αίσθημα ασφάλειας.
Η απουσία χεριών μερικές φορές ερμηνεύεται ως ένδειξη δειλίας, σημάδι μη επιθετικών
παιδιών, ενώ η υπερβολή του μεγέθους των χεριών θεωρείται συμβολική των επιθετικών
τάσεων. Ομοίως, τα μικροσκοπικά πόδια θεωρούνται ως σημάδι ανασφάλειας -
κυριολεκτικά ένα ασταθές θεμέλιο.
Παρορμητικό παιδί: Μεγάλες φιγούρες, χωρίς λαιμό και ασυμμετρία των άκρων.
Ανήσυχο παιδί: Σύννεφα, βροχή, πουλιά που πετούν, φιγούρες χωρίς μάτια.
Ντροπαλό παιδί: Κοντές φιγούρες, χωρίς μύτη ή στόμα, μικροσκοπικές φιγούρες και χέρια
κοντά στο σώμα.
Θυμωμένο παιδί: Μεγάλα χέρια και δόντια, μακριά χέρια, σταυρωμένα μάτια.
Ανασφαλές παιδί: Τερατώδεις φιγούρες, μικροσκοπικά κεφάλια, χωρίς χέρια και λοξές
φιγούρες.
Σημασία κοινών παιδικών σχεδίων
Ήλιος: Ένας μεγάλος ήλιος στο κέντρο της σελίδας, με ένα χαμόγελο, είναι το σημάδι ενός
καλά προσαρμοσμένου, χαρούμενου, ικανοποιημένου παιδιού. Ο ήλιος μπορεί επίσης
να συμβολίζει τον ρόλο του πατέρα. Χαμογελαστός και με ηλιαχτίδες φανερώνει έναν
ενεργό πατέρα, ενώ χωρίς ακτίνες μπορεί να σηματοδοτεί μια ψυχρότητα στην σχέση
πατέρα- παιδιού, καθώς και έντονη ανασφάλεια σε σχέση με τα αισθήματα του πατέρα.
Τέρατα: Πολλές παιδικές ιστορίες είναι γεμάτες σκοτεινά τρομακτικά όντα, οπότε ένα
τέτοιο σχέδιο δεν θα μπορούσε να είναι παρά η ερμηνεία της ιστορίας από το παιδί. Από
την άλλη πλευρά, έχει επισημανθεί από τον ψυχολόγο Dr Christopher Hastings ότι η
σχεδίαση τεράτων θα μπορούσε να είναι ένας μηχανισμός αντιμετώπισης ενός παιδιού που
αισθάνεται ανίσχυρο.
Σύννεφα και βροχή: Η εμφάνιση πολλών σύννεφων και βροχής στην εικόνα μπορεί να
υποδηλώνει ότι το παιδί αισθάνεται ιδιαίτερα ανήσυχο ή φοβισμένο. Εάν αυτό το
συναίσθημα είναι έντονο, τότε μπορεί να ζωγραφίσει τον εαυτό του να στέκεται κάτω από
ένα σύννεφο.
Σπίτια: Οι ενδιαφέρουσες λεπτομέρειες για ένα σπίτι που σχεδιάστηκε από ένα παιδί
περιλαμβάνουν τον αριθμό των παραθύρων, αν η πόρτα είναι ανοιχτή ή κλειστή, εάν
υπάρχει διάδρομος που οδηγεί στο σπίτι κ.λπ. Μεγάλος αριθμός παραθύρων είναι ένδειξη
ότι το παιδί θέλει ανθρώπους για να «δούνε τι συμβαίνει στο σπίτι». Μια ανοιχτή πόρτα
δείχνει μια φιλόξενη στάση. Ένας διάδρομος θα μπορούσε να υποδηλώνει ένα κοινωνικά
καλά προσαρμοσμένο παιδί που έχει υγιείς κοινωνικές αλληλεπιδράσεις με τους
συνομηλίκους του. Ένα σπίτι χωρίς παράθυρα και πόρτα υποδηλώνει θλίψη και
εσωστρέφεια, ενώ όταν υπάρχει καμινάδα με καπνό υποδηλώνεται συνήθως έντονο
άγχος. Όταν ο καπνός πηγαίνει προς τα δεξιά το παιδί είναι αισιόδοξο, όταν κατευθύνεται
προς τα αριστερά δηλώνεται εσωστρέφεια, ενώ μεγάλη προσοχή χρειάζεται σε περίπτωση
που ο καπνός καλύψει τον ήλιο, γιατί ενδεχομένως να είναι δείγμα κατάθλιψης.
Δέντρα: Ένα δέντρο με σχετικά μεγάλο κορμό, πλούσια και ανοιχτά κλαδιά δίνει την εικόνα
ενός ψυχικά υγιούς παιδιού. Αντίθετα η εμφάνιση έντονων σκιών πάνω στον κορμό
σηματοδοτούν άγχος.
Θυμωμένοι άνθρωποι: Ένα παιδί που σχεδιάζει θυμωμένους ανθρώπους, ειδικά μέλη της
οικογένειας του, πιθανότατα να βιώνει συναισθηματικό τραύμα. Πολλές φορές, αυτά τα
σχέδια είναι επίσης αποτέλεσμα της εκθέσεως σε ταινίες στην τηλεόραση, βίντεο στο
Διαδίκτυο κ.λπ. Οι ενέργειες αυτών των ανθρώπων μπορούν επίσης να δώσουν εικόνα:
ένας ενήλικας σε κάποιο είδος κινδύνου μπορεί να υποδηλώνει φόβο μήπως χάσει τον
ενήλικα ή θυμό του παιδιού απέναντι στο άτομο. Από την άλλη πλευρά, ένας ενήλικας που
βλάπτει το παιδί μπορεί να υποδεικνύει κακοποίηση στο σπίτι ή φόβο του ενήλικα.
Τρύπα στο έδαφος: Αυτό είναι το τυπικό σχέδιο ενός παιδιού που βίωσε πρόσφατα την
απώλεια. Συνήθως έχει τη μορφή θανάτου στην οικογένεια ή μπορεί να είναι και θάνατος
κατοικίδιου. Εάν το παιδί είναι μόνο του στο σχέδιο σημαίνει ότι το παιδί αισθάνεται πολύ
μοναχικό.
Οικογενειακό φαινόμενο και διαπροσωπικές σχέσεις στις ζωγραφιές των παιδιών
Ως διαπροσωπική ορίζεται η «αμοιβαία αλληλεπίδραση με ένα άτομο ή πρόσωπα». Η
διαπροσωπική σχέση είναι μια κατάσταση όπου άνθρωποι και γεγονότα βρίσκονται σε
αμοιβαία αλληλεπίδραση. Ο άνθρωπος είναι ένα κοινωνικό πλάσμα και ενώ αξιολογεί
κάποιον, είναι αδύνατο να τον αξιολογήσει ξεχωριστά από τους άλλους και το δικό του
περιβάλλον. Η συμπεριφορά ενός ατόμου στην οικογένεια και στην κοινωνία είναι
σημαντική (Malchiodi, 2005). Ένα παιδί που βρίσκεται σε διαδικασία κοινωνικοποίησης
βρίσκεται σε συνεχή αλληλεπίδραση με τους ανθρώπους του περιβάλλοντός του (μητέρα,
πατέρας, αδέλφια, φίλος, δάσκαλος κ.λπ.). Αυτές οι αλληλεπιδράσεις αντικατοπτρίζονται
στις ζωγραφιές των παιδιών. Οι δεξιότητες επίλυσης προβλημάτων που σχετίζονται με
προβλήματα μεταξύ τους ή με ενήλικες μπορεί να αντικατοπτρίζονται επίσης στις
ζωγραφιές τους (Yavuzer, 1993). Το 1952, ο Hulse εξέτασε οικογενειακές ζωγραφιές από
κανονικά παιδιά και από παιδιά που έχουν συγκινητική διαταραχή συγκριτικά και είδε ότι
τα παιδιά αντανακλούσαν τα συναισθήματά τους ως προς τη μητέρα, τον πατέρα, τα
αδέλφια τους και τις διαπροσωπικές σχέσεις μεταξύ των μελών της οικογένειας στις
ζωγραφιές τους. Οι οικογενειακές ζωγραφιές που έχουν φτιαχτεί από παιδιά είναι πολύ
σημαντικές. Οι επαγγελματίες που εργάζονται με παιδιά τους ζητούν να σχεδιάσουν τις
οικογένειές τους για να κατανοήσουν τις σχέσεις τους με τα μέλη της οικογένειας. Οι
οικογενειακές ζωγραφιές όχι μόνο βοηθούν στην κατανόηση των ιδεών τους για τον εαυτό
τους αλλά και στο πώς αντιλαμβάνονται τον εαυτό τους στις σχέσεις τους με άτομα που
έχουν σημαντική θέση στη ζωή τους.
Οι οικογενειακές ζωγραφιές περιέχουν περισσότερες από μία ανθρώπινες φιγούρες. Τα
παιδιά τοποθετούν τα μέλη της οικογένειας σε διαφορετικές μορφές και μεγέθη στις
ζωγραφιές τους και μπορούν να βάλουν οπτικά περιθώρια μεταξύ των μορφών
(τοποθέτηση φιγούρων σε διαφορετικά διαμερίσματα, χρήση γραμμών για διαχωρισμό
τους κ.λπ.). Ο διαχωρισμός των εικόνων σε διαμερίσματα σημαίνει ότι σχεδιάζουμε κάθε
σχήμα σε διαφορετικά πλαίσια ξεχωριστά. Αντικείμενα όπως τοίχος, τραπέζι, τηλεόραση
κ.λπ. μπορεί να αποτελούν ένδειξη αποσύνδεσης των παιδιών από την οικογένειά τους (Di
Leo, 1983). Αν και ο τρόπος που τα παιδιά τοποθετούν φιγούρες και οπτικά σύνορα όταν
σχεδιάζουν τις οικογένειές τους μας δίνει μια ιδέα για το πώς αντιλαμβάνονται τις
οικογενειακές τους σχέσεις, είναι ακόμα δύσκολο να καταλήξουμε σε ένα οριστικό
συμπέρασμα.
Για παράδειγμα, το να σχεδιάζεις μια φιγούρα σε ένα μέρος χωριστό από
άλλους ή να το κλειδώνεις σε κουτιά μπορεί να ερμηνευτεί ως απομάκρυνση από τους
άλλους. Ωστόσο, για ορισμένα παιδιά είναι η έκφραση της ελευθερίας τους. Τα παιδιά που
ζωγραφίζουν τον εαυτό τους σε μια πιο σημαντική θέση σε σύγκριση με τα αδέρφια τους
στην οικογένεια γενικά τοποθετούνται σε μέρη πιο κοντά στους γονείς τους. Εάν το παιδί
αισθάνεται διαφορετικό από τον αδελφό ή την αδελφή του και απομονωμένο θα τον
ζωγραφίσει σε μια γωνιά, σε μια θέση που δεν συμμετέχει σε οικογενειακές
δραστηριότητες. Ένα παιδί που ζωγραφίζει τον εαυτό του κοντά στη μητέρα, σπρώχνοντας
ένα μέλος της οικογένειας που πιστεύει ότι η μητέρα αγαπά περισσότερο εκτός του
οικογενειακού κύκλου, μπορεί να εκφράσει τις δικές του επιθυμίες (Gillespie, 1994).
Στις οικογενειακές ζωγραφιές, το παιδί εκφράζει τη δική του αξία και την αίσθηση ότι
είναι μέλος μιας οικογένειας από τη θέση που τοποθετείται στο σχέδιο. Εάν το παιδί δεν
συμπεριλαμβάνει τον εαυτό του στη ζωγραφική της οικογένειας, αυτό είναι μια ένδειξη ότι
αντιλαμβάνεται ότι δεν περιλαμβάνεται στην ομάδα. Μερικές φορές τα παιδιά μπορεί να
μην περιλαμβάνουν μέλη της οικογένειας στην ζωγραφιά. Το παιδί μπορεί να αντανακλά τα
συναισθήματα του θυμού, της αποξένωσης ή της άρνησης απέναντι στα αδέλφια ή τους
γονείς του. Μερικές φορές, ένα άτομο που δεν είναι μέλος της οικογένειας μπορεί να
συμπεριληφθεί στην ζωγραφιά. Αυτή είναι γενικά η έκφραση της στενής σχέσης που έχει
δημιουργήσει το παιδί με αυτό το άτομο. Εάν ένας γονιός με τον οποίο το παιδί δεν ζει μαζί
συμπεριλαμβάνεται στον πίνακα, αυτό είναι μια ένδειξη ότι το παιδί δεν μπορεί να δεχτεί
αυτήν την κατάσταση μετά το διαζύγιο των γονέων. Σε τέτοιες περιπτώσεις η μητέρα και ο
πατέρας μπορούν να τραβηχτούν δίπλα -δίπλα και χέρι χέρι (Chandler and Johnson, 1991).
Όταν τα παιδιά που έχουν καλή σχέση με τις οικογένειές τους καλούνται να ζωγραφίσουν
τις οικογένειές τους, σχεδιάζουν τη μητέρα και τον πατέρα τους και τα αδέλφια τους πολύ
όμορφα, με τα προσωπικά τους χαρακτηριστικά και με λεπτομερή και δημιουργικό τρόπο
(Malchiodi, 2005). Σε αντίθεση με τα υγιή παιδιά, τα παιδιά που αντιμετωπίζουν
οικογενειακά προβλήματα, αισθάνονται ότι βρίσκονται υπό άγχος και πίεση και η ζωή στο
σπίτι μπορεί να περιέχει βία και χάος. Τα παιδιά βλέπουν και αντλούν τη μητέρα, τον
πατέρα τα αδέλφια και τους συγγενείς τους από την οπτική τους και μεταφέρουν τις
σκέψεις τους γι 'αυτούς. Οι ζωγραφιές των παιδιών έχουν τη δύναμη να αποκαλύπτουν
συναισθήματα σχετικά με την κοινωνική υποστήριξη και τους δεσμούς καθώς και αλλαγές
που συμβαίνουν με την πάροδο του χρόνου όσον αφορά την αντίληψη των παιδιών για την
οικογένειά τους.
Ερμηνεία οικογενειακών σχεδίων ζωγραφισμένων από παιδιά
Στην εκπαίδευση ή στην κλινική αξιολόγηση, το να κάνετε τα παιδιά να ζωγραφίζουν τη
ζωγραφιά ενός ατόμου ή της οικογένειάς του για να τον γνωρίσουν έχει πολύ μεγάλη
ιστορία. Οι οδηγίες που δίνονται στα παιδιά δεν πρέπει να καθοδηγούν ή να κατευθύνουν,
όπως "Σχεδιάστε έναν άνθρωπο", "Σχεδιάστε την οικογένειάς σας". Ο σκοπός του να κάνει
ένα παιδί να ζωγραφίσει είναι να δώσει τη δυνατότητα στο παιδί να βάλει τη δική του
αντίληψη στο χαρτί χωρίς καμία παρέμβαση από ενήλικες, να του επιτρέψει να εκφράσει
τον εαυτό του, τον εσωτερικό του κόσμο ελεύθερα, χωρίς καμία εξωτερική επιρροή. Όταν
τα παιδιά ζωγραφίζουν ανθρώπινες ζωγραφιές, μεταφέρουν τα συναισθήματά τους στον
εαυτό τους και στους τρόπους αντίληψής τους (Cihanoglu, 2015). Ο εσωτερικός και ο
εξωτερικός κόσμος ενός ατόμου συνδέονται μεταξύ τους, επηρεάζουν ο ένας τον άλλον. Το
πώς ο εσωτερικός κόσμος αντανακλάται προς τα έξω και πώς ο εξωτερικός κόσμος
επηρεάζει τον εσωτερικό κόσμο μπορεί να φανεί στις ζωγραφιές με διαφορετικούς τρόπους
(Furth, 2002). Το σχέδιο ενός παιδιού είναι μια έκφραση της ανάπτυξης και των
χαρακτηριστικών της προσωπικότητάς του. Επομένως, όταν ερμηνεύονται ζωγραφιές,
πρέπει πρώτα να εξεταστούν οι αναπτυξιακοί παράγοντες. Καθώς το παιδί αναπτύσσεται,
τα σχέδιά του αντικατοπτρίζουν τις εξελίξεις στις γνωστικές του ικανότητες. Επομένως, πριν
αρχίσετε να ερμηνεύετε τις ζωγραφιές των παιδιών, είναι απαραίτητο να έχετε καλή γνώση
της διαδικασίας ανάπτυξης. Για παράδειγμα, δεν πρέπει κανείς να περιμένει να δει χέρια σε
σχέδια παιδιών πριν από την ηλικία των 4 ετών. Η απουσία χεριών αποκτά σημασία μετά
την ηλικία των 6 ετών (Di Leo, 1983, Chandler and Johnson, 1991). Ο Koppitz έχει καθορίσει
30 παράγοντες που έχει ορίσει ως «Συναισθηματικούς δείκτες», οι οποίοι στατιστικά
σπάνια φαίνονται σε σχέδια φυσιολογικών παιδιών. Αυτοί οι παράγοντες φαίνονται συχνά
σε σχέδια παιδιών που έχουν συναισθηματικές και ψυχολογικές διαταραχές.
Οι συναισθηματικοί δείκτες χωρίζονται σε 3 κατηγορίες. Πρώτον, εξετάζονται τα ποιοτικά
χαρακτηριστικά. Για παράδειγμα, ελλείψεις στην ακεραιότητα των τμημάτων του σώματος,
υπερβολική συμμετρία και σχέδια διαφάνειας. Δεύτερον, ασυνήθιστα στοιχεία: σύννεφα,
πουλιά, δόντια, βροχή, και τρίτον, οι ελλείψεις στοιχείων όπως τα μάτια, τα χέρια και τα
πόδια μπορούν να δοθούν ως παραδείγματα (Chandler and Johnson, 1991).
Όταν σε οικογενειακές ζωγραφιές που σχεδιάστηκαν από παιδιά αξιολογούνται οι
διαστάσεις των ατόμων που έχουν σχεδιαστεί, η ακολουθία των εικόνων, οι θέσεις στη
σελίδα, η αλληλεπίδραση μεταξύ τους (ποιος είναι κοντά σε ποιον, ποιος είναι μακριά από
τα άλλα μέλη της οικογένειας, ποιος κοιτάζει ποιον, ποιος αγγίζει ποιον) και οι αναλογίες
του σώματος (σχεδίαση μεγάλου ή μικρού) λαμβάνονται υπόψη (Bahcivan-Saydam, 2004).
-Σχέδιο των μελών της οικογένειας
Η ακολουθία των μελών της οικογένειας είναι πολύ σημαντική. Το άτομο που
σχεδιάστηκε πρώτο στο αριστερότερο μέρος της σελίδας είναι συνήθως το άτομο που
αγαπά περισσότερο και είναι πολύτιμο. Ωστόσο, μπορεί να είναι το άτομο με το οποίο
συγκρούεται περισσότερο ή έχει δυσκολίες στη σχέση τους. Οι οικογενειακές ζωγραφιές
αντικατοπτρίζουν τον τρόπο αντίληψης των παιδιών για τα μέλη της οικογένειας και τη
δομή της οικογένειας.
-Θέσεις των μελών της οικογένειας
Αυτή η διάσταση της ζωγραφικής δίνει σημαντικές ενδείξεις για τις σχέσεις και την
επικοινωνία στην οικογένεια. Θεωρείται ότι τα μέλη της οικογένειας που πλησιάζουν ή
αγγίζουν το ένα το άλλο βρίσκονται σε στενή σχέση μεταξύ τους. Από την άλλη πλευρά, τα
άτομα που εμφανίζονται πιο απόμακρα από την οικογένεια πιστεύεται ότι έχουν
προβλήματα στις σχέσεις τους με την οικογένεια. Το μέρος της σελίδας στο οποίο
τοποθετούνται τα μέλη της οικογένειας και η κατεύθυνση φαίνονται να είναι σημαντικά. Το
παιδί μπορεί να έχει δεσμό με άτομα που έχουν σχεδιαστεί στο αριστερό μέρος της σελίδας
και άτομα που κοιτούν στην αριστερή πλευρά (γενικά μητέρα και πατέρας). Το άτομο που
σχεδιάζεται στη δεξιά πλευρά της σελίδας και κοιτάζει τη δεξιά πλευρά (το ίδιο το παιδί)
μπορεί να εκφράζει την επιθυμία του να φύγει από την οικογένεια και να αποκτήσει
ατομικότητα. Αυτός ο τύπος σχεδίου παρατηρείται γενικά στην εφηβεία και δίνει
σημαντικές ενδείξεις. Σύμφωνα με τη μελέτη του Μπερνς που ολοκληρώθηκε το 1982, η
θέση των μελών της οικογένειας (κυρίως του πατέρα) απέναντι στο παιδί είναι
αποτελεσματική στην αντίληψη του παιδιού για τον κοινωνικό εαυτό.
-Μορφή των μελών της οικογένειας
Τα παιδιά σχεδιάζουν το άτομο με το οποίο ταυτίζονται, που θεωρούν ισχυρό στην
οικογένεια και που εκπροσωπεί την εξουσία εντυπωσιακά μεγαλύτερο. Μερικά παιδιά
ζωγραφίζουν τον εαυτό τους μεγαλύτερο από άλλα. Αυτά τα παιδιά είναι εκείνα που
χρειάζονται υποστήριξη και αποδοχή της ατομικότητάς τους από τους γονείς τους. Το μέλος
της οικογένειας που σχεδιάζεται ως το μικρότερο ή τελευταίο μπορεί να είναι ένα άτομο
που αγνοείται από το παιδί ή το άτομο που αισθάνεται ενοχλημένο με την ύπαρξή του. Το
μέλος της οικογένειας που δεν περιλαμβάνεται στα σχέδια είναι γενικά αδελφός ή αδελφή
που το παιδί ζηλεύει και με το οποίο βρίσκεται σε σύγκρουση.
-Σημείο σχεδίασης στη σελίδα
Εάν οι ανθρώπινες μορφές που σχεδιάζονται κάθετα τοποθετούνται στα αριστερά της
σελίδας, υπάρχει μια οπισθοδρομική, εξαρτημένη δομή. Αυτό παρατηρείται κυρίως σε
παιδιά που είναι προσκολλημένα στη μητέρα τους. Σύμφωνα με τον Buck, η τοποθέτηση
του σχήματος στην αριστερή πλευρά παρατηρείται κυρίως σε άτομα που αναζητούν
συναισθηματική ικανοποίηση. Σύμφωνα με τον Machhoover, η τοποθέτηση φιγούρων στην
αριστερή πλευρά της σελίδας είναι ένα σημάδι εγωκεντρικής προσωπικότητας, ενώ η
τοποθέτηση στη δεξιά πλευρά της σελίδας είναι ένδειξη μιας προσωπικότητας με κέντρο το
περιβάλλον (Di Leo, 1983). Οι ζωγραφιές αυτές τονίζουν την εξασθενημένη διορατικότητα
στην αξιολόγηση της πραγματικότητας και τις αντιδράσεις που δεν είναι κατάλληλες για την
ηλικία του. Τα σχέδια που γίνονται στο κάτω μέρος της σελίδας σχετίζονται με ανεπάρκεια,
έλλειψη αυτοπεποίθησης, καταθλιπτικά χαρακτηριστικά και εσωστρέφεια.
-Χρήση της σελίδας
Η γενική άποψη σχετικά με την τοποθέτηση φιγούρων στη σελίδα είναι ότι οι φιγούρες
που τοποθετούνται στο επάνω μέρος της σελίδας φέρνουν αισιοδοξία και φαντασία και οι
μικρές φιγούρες στις άκρες και στο κάτω μέρος της σελίδας αναβλύζουν ανεπάρκεια,
έλλειψη εμπιστοσύνης και κατάθλιψη. Ο Μπολάντερ, στη μελέτη του 1974, ερμηνεύει το
πάνω μέρος της σελίδας ως το μέλλον, το μεσαίο μέρος σήμερα και το κάτω μέρος ως
παρελθόν.
-Μορφή σχεδίου
Οι αχνές και διακριτικές γραμμές που σχεδιάζουν τα παιδιά στις ζωγραφιές τους
σχετίζονται με τις ευαίσθητες και εύθραυστες δομές της προσωπικότητάς τους. Οι έντονες
γραμμές που σχεδιάζονται με το πάτημα (του μολυβιού, μαρκαδόρου) αποκαλύπτουν την
ύπαρξη επιθετικών παρορμήσεων.
Συμπεράσματα
Όλα όσα αντιλαμβανόμαστε επηρεάζονται από την αντίληψη των άλλων ανθρώπων
(Mays, 1985). Τα παιδιά δείχνουν όχι μόνο την ικανότητά τους να σχεδιάζουν, αλλά και να
συνδυάζουν τη γνώση και την οπτική τους αντίληψη. Αυτά τα στοιχεία είναι ζωτικής
σημασίας για την ανάπτυξη των ανώτερων διαδικασιών σκέψης και νοητικών
αναπαραστάσεων. Τα σχέδια επηρεάζονται από τη γνώση, την ηλικία και την ικανότητα
σχεδίασης. Η ηλικία και η γνωστική ανάπτυξη των παιδιών είναι σημαντικοί παράγοντες
που πρέπει να ληφθούν υπόψη. Παραδοσιακές θεωρητικές προσεγγίσεις πρότειναν ότι τα
σχέδια των παιδιών αντικατοπτρίζουν κυρίως την εννοιολογική και πνευματική τους
ανάπτυξη.
Τα παιδιά συχνά γνωρίζουν περισσότερα από όσα αποκαλύπτουν τα σχέδιά τους
(Grieve, 1990). Η γνωστική ανάπτυξη και οι δεξιότητες σχεδίασης είναι σημαντικοί
παράγοντες που πρέπει να λάβετε υπόψη κατά την ανάλυση των εικόνων των παιδιών. Οι
πληροφορίες που έχουν τα παιδιά για ένα περιβαλλοντικό ζήτημα θα είναι ζωτικής
σημασίας για την ψυχική αναπαράστασή του.
Τα παιδικά σχέδια μπορούν έτσι να δώσουνπολύτιμες πληροφορίες για την ανάπτυξη των περιβαλλοντικών αντιλήψεων των παιδιών.
Οι στρατηγικές που χρησιμοποιούν τα παιδιά για τη σχεδίαση έχουν ενδιαφέρον όχι μόνο
επειδή μας επιτρέπουν να κάνουμε περισσότερο ικανοποιητική ανάλυση της παιδικής
τέχνης, αλλά και επειδή ανοίγουν τη δυνατότητα προόδου στην κατανόηση της ανάπτυξης
δεξιοτήτων προγραμματισμού και οργάνωσης γενικά (Thomas & Silk, 1990).
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Uzunboylu, H. & Evram, G. (2017) Understanding Children’s Paintings In
Psychological Counselling With Children. Διαθέσιμο στην ιστοσελίδα:
https://www.researchgate.net/publication/321478504_Understanding_Children's_P
aintings_in_Psychological_Counselling_with_Children
Mandrapa, L. (2015) Learn to decode children’s drawings. Διαθέσιμο στην
ιστοσελίδα: https://novakdjokovicfoundation.org/learn-to-decode-childrens-
drawings/
Mrunal (2018) Child’s Psychology – What Do Your Child’s Drawings and Scribbles
Mean? Διαθέσιμο στην ιστοσελίδα: https://parenting.firstcry.com/articles/childs-
psychology-what-do-your-childs-drawings-and-scribbles-mean/
Κυριακίδης, Π. (2008) Το Παιδικό Ιχνογράφημα
Farokhi, M. & Hashemi, M. (2011) The Analysis of Children’s Drawings: Social,
Emotional, Physical, and Psychological aspects. Διαθέσιμο στην ιστοσελίδα:
https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S1877042811022580
Γεωργούση Μ. (2019) Ανακαλύπτοντας τους συμβολισμούς της παιδικής
ζωγραφικής. Διαθέσιμο εδώ:
