Σενάριο από δικαστική αίθουσα:
Ο Γιάννης και η Μαρία (τυχαία ονόματα) βρίσκονται και πάλι εν μέσω μιας δικαστικής διαμάχης, στην οποία η Μαρία (μητέρα) κατηγορεί το Γιάννη (πατέρα) ότι συστηματικά δεν τηρεί το ωράριο της απόφασης επικοινωνίας με τον 7χρονο γιο τους και διαρκώς καθυστερεί στις ώρες που προβλέπεται να τον επιστρέψει. Ο Γιάννης παραδέχεται ότι μένει παραπάνω με το γιο του, αλλά υποστηρίζει ότι το κάνει γιατί το παιδί διαμαρτύρεται και κλαίει όταν είναι να επιστρέψει στη μητέρα του, γεγονός που δείχνει σύμφωνα με το Γιάννη, ότι η μητέρα του δεν το φροντίζει επαρκώς. Από την άλλη η Μαρία βρίσκει τις κατηγορίες αυτές γελοίες και υποστηρίζει ότι ο γιος της δε θέλει με τίποτα να πηγαίνει με τον πατέρα του, για τον οποίο λέει ότι είναι κακός και ότι τον αφήνει τις περισσότερες ώρες μόνο του στη γιαγιά.
Μοιάζει γνώριμο;
Μπορείτε να καταλάβετε ποια από τις δύο αλληλοαναιρούμενες εκδοχές ισχύει;
Όπως τελικά αποδείχθηκε σε αυτό το όχι και τόσο φανταστικό σενάριο και η μητέρα και ο πατέρας έλεγαν αλήθεια. Αν αναρωτιέστε πως μπορεί να συμβαίνει αυτό, θα ήταν χρήσιμο να δείτε κάποια συχνά φαινόμενα που παρατηρούνται στις περιπτώσεις των διαζευγμένων οικογενειών.
Το παιδί προσαρμόζεται στο περιβάλλον του.
Σε περιπτώσεις έντονων διενέξεων το παιδί βρίσκεται συχνά στη μέση της σύγκρουσης των γονιών του και απορροφά σχεδόν παθητικά την πίεση από τις αντιμαχόμενες πλευρές. Μία από τις βασικές λειτουργίες του παιδιού με συναισθηματικές και βιολογικές ρίζες και προεκτάσεις είναι η επιδίωξη της εγγύτητας και της ασφάλειας από το πρόσωπο που τον φροντίζει. Το παιδί έχει μια εξαιρετική φυσική ικανότητα να προσαρμόζει την συμπεριφορά του στο περιβάλλον και στον κάθε φροντιστή προκειμένου να εξασφαλίσει τη φροντίδα και την ασφάλεια. Όταν υπάρχει αυτή η έντονη σύγκρουση το παιδί λειτουργεί σχεδόν σαν χαμαιλέοντας ώστε να ταιριάξει με το περιβάλλον, τα συναισθήματα και τον τρόπο επικοινωνίας του κάθε γονέα, του οποίου επιθυμεί την αποδοχή και τη φροντίδα.
Αυτό έχει ως αποτέλεσμα συχνά οι περιγραφές των ίδιων των παιδιών να είναι αντιφατικές και να επηρεάζονται από το με ποιον γονέα βρίσκονται και από το τι θεωρούν ότι θα ήθελε να ακούσει ο γονιός τους.
Οι γονείς ακούν αυτά που θέλουν να ακούσουν.
Ο κλάδος της Ψυχολογίας έχει τεκμηριώσει επανειλημμένα την τάση μας να βλέπουμε (ή ακούμε) αυτό που περιμένουμε να δούμε (ή ακούσουμε). Στο σενάριο του άρθρου, οι γονείς λειτουργώντας σε ένα περιβάλλον αρένας, όπως γίνονται συχνά οι δικαστικές συγκρούσεις, κάτω από συνθήκες έντονης συναισθηματικής φόρτισης (θυμός, θλίψη, άγχος) είναι πιο πιθανό να επικεντρώνονται ή να απομονώνουν εκείνα τα κομμάτια της ιστορίας του παιδιού, που επιβεβαιώνουν τη θέση τους. Είναι ένα πραγματικό ελάττωμα στην αντιληπτική μας ικανότητα αλλά και μια ισχυρή συναισθηματική ανάγκη των γονιών κάτω από αυτές τις συνθήκες.
Εξήγηση και συνέπειες.
Ο συνδυασμός των παραπάνω φαινομένων εξηγεί πως μπορεί να έχουν δίκιο τόσο ο πατέρας όσο και η μητέρα σε αυτή τη δικαστική διαμάχη. Το παιδί λέει σε κάθε γονέα αυτά που θεωρεί ότι θα τον ικανοποιήσουν, με κατάλληλο τρόπο ώστε να ικανοποιηθούν οι ανάγκες του στο συγκεκριμένο περιβάλλον, ο κάθε γονέας εντοπίζει τα σημεία που επιβεβαιώνουν την αρνητική του γνώμη για τον άλλο και ο μύλος ξεκινάει…
Πέραν όμως της εξήγησης είναι σημαντικό να αναγνωριστούν και οι πιθανές συνέπειες από τέτοιου είδους συγκρούσεις στις οποίες βρίσκονται στη μέση παιδιά.
Καταρχήν, το παιδί για να λειτουργεί με αυτόν τον τρόπο προσαρμογής σημαίνει ότι δέχεται ένα σημαντικό βάρος και από τους δύο γονείς. Και μάλιστα αυτό έρχεται να προστεθεί στο ήδη δύσκολο ζητούμενο της προσαρμογής στις συνθήκες της οικογένειας μετά το διαζύγιο. Μιλάμε για ένα παιδί που ήδη χρειάζεται να προσαρμοστεί σε ένα νέο μοτίβο επικοινωνίας με τον κάθε γονιό, σε ένα διαφορετικό εβδομαδιαίο πρόγραμμα και στη μετακίνηση από το ένα σπίτι στο άλλο. Και επιπρόσθετα σε όλα αυτά έρχεται η έντονη σύγκρουση των γονέων και οι απαιτήσεις (συνειδητές ή ασυνείδητες) για επιβεβαίωση και στήριξη των γονιών από το παιδί! Το αποτέλεσμα είναι το παιδί να βρίσκεται σε μια κατάσταση σύγχυσης για τη σχέση του με τους γονείς του, για τον ίδιο του τον εαυτό ή ακόμη χειρότερα ακόμη και για την πραγματικότητα.
Κατά δεύτερον, οι γονείς έχοντας μια προκατειλημμένη στάση ο ένας απέναντι στον άλλο, ρισκάρουν να μπουν σε έναν ατέρμονο κύκλο αντιπαραθέσεων μεταξύ τους, αλλά και να υπονομεύσουν τη δική τους σχέση με το παιδί. Ειδικά σε ό,τι αφορά τη σχέση των γονιών με το παιδί, έχει παρατηρηθεί ότι όταν οι γονείς βρίσκονται σε συνεχιζόμενη σύγκρουση μεταξύ τους το παιδί ωθείται στην απομάκρυνση και από τους δύο γονείς και την αναζήτηση υποστήριξης εκτός της οικογένειας. Αυτό είναι πιθανό να συμβεί όσο το παιδί μεγαλώνει και αφού έχει εναλλάξει πλευρές ως σύμμαχος είτε με τη μητέρα είτε με τον πατέρα. Όταν πια θα φτάσει η ώρα, που ο πατέρας και η μητέρα ξεθυμαίνουν και ηρεμούν στη μεταξύ τους επικοινωνία, μπορεί να συνειδητοποιήσουν ότι το παιδί δεν βρίσκεται πλέον δίπλα τους και μάλιστα έχει ορθώσει έναν «τοίχο» και προς τους δύο.
Τρίτον, επαφίεται στο δικαστήριο να «ανακαλύψει» ποια πλευρά έχει το δίκιο με το μέρος της. Αυτό σημαίνει όμως, ότι κάποιος θα χάσει και κάποιος θα κερδίσει, καθώς αυτοί είναι συνήθως οι κανόνες της δίκης. Επιπλέον, είναι αρκετά σπάνιο να αφιερώσει κάποιο δικαστήριο το χρόνο και τους λοιπούς απαιτούμενους πόρους για να εξακριβώσει ακριβώς τι συμβαίνει σε κάθε οικογένεια.
Τι προτείνεται.
Οι προτάσεις σίγουρα δεν είναι πρωτάκουστες. Το διαζευγμένο ζευγάρι χρειάζεται να θέσει ως προτεραιότητα τη συνεπή και κοινή υποστήριξη του παιδιού στη μετάβαση που χρειάζεται κατά το διαζύγιο. Η μεταξύ των γονέων σύγκρουση χρειάζεται να εξομαλυνθεί και να μείνει μακριά από την αντίληψη –η οποία σημειωτέον είναι μεγάλη- των παιδιών. Αναμφίβολα, χρειάζεται προσπάθεια για να ξεφύγει ένα ζευγάρι από τον αέναο κύκλο της σύγκρουσης που εμφανίζεται συνήθως κατά το χωρισμό. Αντιθέτως χρειάζεται να διατηρήσουν μια συνεργατική σχέση ως γονείς. Άλλωστε εξακολουθούν να είναι η μαμά και ο μπαμπάς του παιδιού, ασχέτως της κατάληξης του γάμου. Οι γονείς, έχουν να διαχειριστούν και αυτοί τα δικά τους συναισθηματικά και πρακτικά ζόρια, μπορούν όμως να ζητούν την υποστήριξη από το οικογενειακό, κοινωνικό περιβάλλον ή από ειδικούς και όχι να στηρίζονται στον ώμο του παιδιού ή να το τοποθετούν στη μέση της διαμάχης τους.
Γ. Σταμούλος
Msc Συνθετική Συμβουλευτική και Ψυχοθεραπεία
Βιβλιογραφία:
- Garber, B., 2014. The Chameleon Child: Children as Actors in the High Conflict Divorce Drama. Journal of Child Custody, 11:25–40, 2014
- Smart, C. (2002). From children’s shoes to children’s voices. Family Court Review, 40(3), 307–319.
- Garber, B. D. (2004). Parental alienation in light of attachment theory: Consideration of the broader implications for child development, clinical practice, and forensic process. Journal of Child Custody, 1(4), 49–76. doi:10.1300=J190v01n04_04 10.1300=J190v01n04_04
- Bornovalova, M. A., Blazei, R., Malone, S. H., McGue, M., & Iacono, W. G. (2013). Disentangling the relative contribution of parental antisociality and family discord to child disruptive disorders. Personality Disorders: Theory, Research, and Treatment, 4(3), 239–246. doi:10.1037=a0028607
- Bowlby, J. (1969=1982). Attachment and loss: Vol. I. Attachment. New York, NY: Basic Books.
