Το οικογενειακό δίκαιο του 1983 (ΑΚ ) και η εφαρμογή του ν. 1329/1983
Άρθρο 1513
Διαζύγιο ή ακύρωση του γάμου
Στις περιπτώσεις διαζυγίου ή ακύρωσης του γάμου και εφόσον ζουν και οι δύο γονείς, η άσκηση της γονικής μέριμνας ρυθμίζεται από το δικαστήριο. Η άσκηση της γονικής μέριμνας μπορεί να ανατεθεί στον έναν από τους γονείς ή, αν αυτοί συμφωνούν ορίζοντας συγχρόνως τον τόπο διαμονής του τέκνου, στους δύο από κοινού. Το δικαστήριο μπορεί να αποφασίσει διαφορετικά, ιδίως να κατανείμει την άσκηση της γονικής μέριμνας μεταξύ των γονέων ή να την αναθέσει σε τρίτον. Για τη λήψη της απόφασής του το δικαστήριο λαμβάνει υπόψη του τους έως τότε δεσμούς του τέκνου με τους γονείς και τους αδελφούς του, καθώς και τις τυχόν συμφωνίες που έκαναν οι γονείς του τέκνου σχετικά με την επιμέλεια και τη διοίκηση της περιουσίας του. Ο γονέας, στον οποίο δεν έχει ανατεθεί η άσκηση της γονικής μέριμνας, έχει το δικαίωμα να ζητάει από τον άλλο πληροφορίες για το πρόσωπο και την περιουσία του τέκνου.
Πώς ερμηνεύεται το παραπάνω άρθρο;
Από το συνδυασμό των διατάξεων των αρθρ.1510,1511,1512-1514 και 1518 ΑΚ συνάγεται ότι η γονική μέριμνα του ανηλίκου τέκνου περιλαμβάνει την επιμέλεια του προσώπου του (η οποία εμπεριέχει την ανατροφή, την επίβλεψη, τη μόρφωση και την εκπαίδευση του τέκνου, καθώς και τον προσδιορισμό του τόπου της διαμονής του), επί πλέον δε και την διοίκηση της περιουσίας του και την εκπροσώπηση του τέκνου σε κάθε υπόθεση ή δικαιοπραξία ή δίκη που αφορά το πρόσωπο ή την περιουσία του. Στην περίπτωση διακοπής της συζυγικής συμβίωσης, όταν ανατρέπονται πλέον οι συνθήκες της ζωής της οικογένειας, καταργείται ο συζυγικός οίκος, δημιουργείται χωριστή εγκατάσταση του καθενός από τους γονείς και ανακύπτει το θέμα της διαμονής των ανηλίκων τέκνων πλησίον του πατέρα ή της μητέρας τους, η ρύθμιση δε της γονικής μέριμνας και της επιμέλειας αυτών γίνεται από το δικαστήριο.
Ως κατευθυντήρια γραμμή για την άσκηση της γονικής μέριμνας ή μόνο της επιμέλειας, στην περίπτωση διαφωνίας των γονέων των τέκνων και της προσφυγής τους στο Δικαστήριο, αλλά και πυρήνας για τον προσδιορισμό της ασκήσεως της γονικής μέριμνας του ανηλίκου είναι το αληθινό συμφέρον του τέκνου, που αποσκοπεί στην ανάπτυξη του ανηλίκου σε μια ανεξάρτητη και υπεύθυνη προσωπικότητα.
Αληθινό συμφέρον του τέκνου μια αόριστη νομική έννοια !
Για την εξειδίκευση της αόριστης αυτής νομικής έννοιας δεν παρέχονται από το νομοθέτη εκ των προτέρων σταθερά προσδιοριστικά στοιχεία πέραν του επιβαλλόμενου στον δικαστή καθήκοντος να σεβαστεί την ισότητα μεταξύ των γονέων και να μην κάνει διακρίσεις εξαιτίας του φύλου, της κοινωνικής προέλευσης ή της περιουσιακής-οικονομικής κατάστασης τους. Η μικρή ηλικία του τέκνου και το φύλο του δεν αποτελούν κυρίαρχο κατά νόμο στοιχείο για τον προσδιορισμό του συμφέροντος του ανηλίκου αναφορικά με την ανάθεση της γονικής μέριμνας ή της ανάθεσης της επιμέλειας μόνο στον ένα ή στον άλλο από τους γονείς, γιατί η άποψη ότι η γονική μέριμνα των μικρής ηλικίας τέκνων πρέπει να ανατίθεται στη μητέρα τους λόγω του ότι έχουν ανάγκη της μητρικής στοργής και ιδιαίτερων περιποιήσεων, εξακολουθεί να ισχύει, κατά τις νεότερες ιατρικές παιδαγωγικές και ψυχολογικές έρευνες, μόνο για την πρώιμη βρεφική ηλικία, για την οποία αναγνωρίζεται βιοκοινωνικη υπεροχή στη μητέρα, ενώ για το μεταγενέστερο χρόνο αναγνωρίζεται ο σοβαρός ρόλος του πατέρα στην όλη διαμόρφωση των διαπροσωπικών σχέσεων του τέκνου. Στη δικαστική συνεπώς κρίση καταλείπεται ευρύ πεδίο ώστε, αφού ληφθούν υπόψη όλες οι σχέσεις και οι περιστάσεις, να καταλήξει σε ρύθμιση τέτοια, που να εξυπηρετείται καλύτερα το συμφέρον του ανηλίκου τέκνου. Κρίσιμα προς τούτο στοιχεία είναι, μεταξύ άλλων, η καταλληλότητα του ή των γονέων για την ανάληψη του έργου της διαπαιδαγώγησης και της περίθαλψης του ανηλίκου τέκνου, και οι έως τότε δεσμοί του τέκνου με τους γονείς και τα τυχόν αδέλφια του. Για το σκοπό τούτο λαμβάνεται υπόψη η προσωπικότητα και η παιδαγωγική καταλληλότητα του κάθε γονέα και συνεκτιμώνται οι συνθήκες κατοικίας και η οικονομική κατάσταση τούτων (ΑΠ 121/2011, ΑΠ 414/2010, ΑΠ 1316/2009, ΑΠ 952/2007 Νόμος).
Στην δικαστηριακή πράξη όμως αυτό που αφορά μόνο την πρώιμη βρεφική ηλικία –λόγω της δογματικής ερμηνείας του Αρείου Πάγου–, τελικά εφαρμόζεται γενικά σε όλες τις Δικαστικές αποφάσεις ανεξάρτητα από την ηλικία του παιδιού. περισσότερα δείτε εδώ
Πώς εφαρμόζεται στα δικαστήρια ;
Σε περίπτωση διαζυγίου ή ακύρωσης του γάμου ή διακοπής της συμβίωσης, οι επιλογές του δικαστηρίου για την ανάθεση της άσκησης της γονικής μέριμνας των τέκνων γεννημένων σε γάμο είναι οι ακόλουθες τέσσερις:
Α. Να αναθέσει την άσκηση της γονικής μέριμνας σε ένα από τους γονείς,
Β. Να αναθέσει την άσκηση της γονικής μέριμνας και στους 2 γονείς από κοινού
Γ. Να κατανείμει λειτουργικά ή χρονικά την άσκηση της γονικής μέριμνας μεταξύ των γονέων και
Δ. Να την αναθέσει σε τρίτον.
Τι συμβαίνει όμως στην πράξη στις δικαστικές αποφάσεις σε αντιδικία;
Σύμφωνα με την έρευνα του ΓΟΝ.ΙΣ. στα αρχεία του Πρωτοδικείου Αθηνών, σε όλες τις Δικαστικές Αποφάσεις του έτους 2007, η περίπτωση Α εφαρμόζεται στο σύνολο σχεδόν των περιπτώσεων αντιδικίας αναθέτοντας την αποκλειστική επιμέλεια στην μητέρα σε ποσοστό 92.10%, στον πατέρα σε ποσοστό 7.16 % και σε τρίτο σε ποσοστό 0.74 % των περιπτώσεων. Η επιλογή Γ δεν υπήρξε σε καμία περίπτωση όλο το έτος του 2007. περισσότερα δείτε εδώ
Επομένως, η πρακτική που ακολουθούν οι δικαστές είναι η ανάθεση αποκλειστικής επιμέλειας σε ένα γονιό ή σε τρίτο σε ποσοστό 100%. Τα τελευταία χρόνια, η επιλογή Γ (δηλαδή της κατανομής λειτουργικά ή χρονικά της άσκησης της γονικής μέριμνας μεταξύ των γονέων) άρχισε να εμφανίζεται σε κάποιες λίγες αποφάσεις που σταδιακά και αργά αυξάνονται.
Είναι γεγονός, ότι η παγιωμένη πρακτική της ανάθεσης της άσκησης της επιμέλειας του παιδιού στον έναν γονέα, καλλιεργεί σε αυτόν την πεποίθηση ότι η επιμέλεια αποτελεί ατομικό του δικαίωμα, το οποίο εκτείνεται μέχρι του σημείου του αποκλεισμού του άλλου γονέα από τη ζωή του παιδιού, αφού αντιδιαστέλλεται κατά την πεποίθησή του προς το δικαίωμα του άλλου γονέα σε επικοινωνία με το παιδί.
Είναι επίσης γεγονός, ότι το δικαστήριο μπορεί να διατάξει με διαφορετικό τρόπο ακόμα και σήμερα. (παρότι 40 χρόνια δεν το επιλέγει πάρα σπάνια). Οι λίγες αυτές αποφάσεις που διαφοροποιούνται προς την άσκηση από κοινού της επιμέλειας του τέκνου έχουν συγκεκριμένα χαρακτηριστικά, ενώ καταδεικνύουν την αλλαγή που έχει επέλθει ήδη στην κοινωνία. Οι δικαστές αποτύπωσαν, έστω και καθυστερημένα την αλλαγή αυτή. Έκαναν αυτό που μπορούσαν με το ισχύοντα νόμο κατανέμοντας χρονικά την γονική μέριμνα, είτε εναλλάσσοντας την άσκηση-κατανομή της επιμέλειας, είτε αναθέτοντας μερικώς μόνο στον ένα γονέα την άσκηση αυτής, ως προς ορισμένο τομέα και παρά τη σφοδρή αντιδικία μεταξύ τους, να ασκείται η επιμέλεια του ανήλικου τέκνου, εναλλακτικά ανά δεκαπέντε (15) ημέρες από κάθε γονέα. Μπορεί και σήμερα ένα δικαστήριο να κατανείμει την άσκηση της γονικής μέριμνας και να αναθέσει μερικώς μόνο στον ένα γονέα την άσκηση αυτής, ως προς ένα ορισμένο τομέα. Μόλις τα τελευταία 10 χρόνια έχουν εκδοθεί μερικές αποφάσεις που παρότι είναι στην σωστή κατεύθυνση της από κοινού ανατροφής δεν είναι ο κανόνας, ούτε επαρκούν για την αλλαγή της νοοτροπίας.
Ενδεικτικά παραθέτουμε μερικές χαρακτηριστικές
Όταν το συμφέρον του τέκνου το επιβάλλει, μπορεί το δικαστήριο να διατάξει διαφορετική ρύθμιση και κυρίως να κατανείμει την άσκηση της γονικής μέριμνας και να αναθέσει μερικώς μόνο στον ένα γονέα την άσκηση αυτής, ως προς ορισμένο τομέα (ΕφΘεσ 1831/2014 Α΄ Δημοσίευση ΝΟΜΟΣ)
Σκεπτικό δικαστή σε εναλλασσόμενη άσκηση κατανομή της επιμέλειας Δικαστική απόφαση 2018
περισσότερα δείτε εδώ
Όταν το συμφέρον του τέκνου το επιβάλλει, μπορεί το δικαστήριο να διατάξει ρύθμιση και κυρίως να κατανείμει την άσκηση της γονικής μέριμνας και να αναθέσει μερικώς μόνο στον ένα γονέα την άσκηση αυτής, ως προς ορισμένο τομέα και παρά τη σφοδρή αντιδικία μεταξύ τους, να ασκείται η επιμέλεια του ανήλικου τέκνου, εναλλακτικά ανά δεκαπέντε (15) ημέρες από κάθε γονέα.
Απόφαση περί χρονικά κατανεμηθείσης επιμέλειας μεταξύ και των δύο γονέων
περισσότερα δείτε εδώ
Δείτε σκεπτικό συνήθους απόφασης καθώς και προτεινόμενο από το ΓΟΝ.ΙΣ.
περισσότερα δείτε εδώ
